Pieter Baan Centrum: ‘Markt bereid maatschappelijke bijdrage te leveren’
De eisen voor de herbestemming van het oude Pieter Baan Centrum zijn ambitieus: ruimte voor kwetsbare doelgroepen, beleefbare cultuurhistorie en een groen oeverpark. Maar aan belangstelling was geen gebrek.
De herbestemming van het Pieter Baan Centrum is goed nieuws voor woningzoekenden in Utrecht. Er komt veel ruimte voor woningen bij: 10.500 vierkante meter voor sociale huur, woningen voor kwetsbare doelgroepen, middenhuur en vrije sector. De rest van de 15.500 vierkante meter wordt ingevuld met broedplaatsen, horeca en andere functies zoals een circulaire werkplaats.
Maatschappelijke ambities
‘Ruimte voor kwetsbare doelgroepen is een belangrijke eis in de visies voor de herbestemming’, zegt Ingrid Juffermans van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). ‘Denk aan jongeren in de jeugdzorg, dak- en thuislozen en statushouders. Het is de combinatie van maatschappelijke ambities voor woningbouw, huisvesting van kwetsbare doelgroepen, duurzaamheid en groen die het Stedenbouwkundig Programma van Eisen (SPvE) bijzonder maken.’ Het programma voor de voormalige psychiatrische observatiekliniek heeft het RVB samen met de gemeente Utrecht en het Atelier Rijksbouwmeester opgesteld.
Een inspiratiebron was het gedachtengoed van gevangenisdirecteur en forensisch psychiater Pieter Baan. Hij was directeur van de in 1949 geopende kliniek. ‘Het ging Pieter Baan om de persoonlijke ontwikkeling van de mens. Hij wilde dat iedereen weer onderdeel van de maatschappij kan uitmaken. Dat geldt ook voor wat wij willen met het Pieter Baan Centrum.’
Community
De ambities in het SPvE zijn hoog en uiteindelijk voldeden vijf visies aan de scores die gesteld waren in de selectiefase. Deze vijf partijen konden op 19 september een bod uitbrengen. KondorWessels Vastgoed behoorde tot de beste visies en deed de hoogste bieding. Het koopcontract is 17 november getekend en de levering is op 19 december.
KondorWessels Vastgoed heeft niet alleen ruimte voor kwetsbare doelgroepen gereserveerd, maar het bedrijf wil ook een gemeenschap opbouwen. ‘Het is echt een keuze om van de community deel uit te maken. Als je een woning huurt van de woningbouwvereniging ben je ook een mentor van een kwetsbare jongere. Dus als je heel erg op jezelf bent en je buren niet groet, is dit niets voor je.’
De bedoeling is dat de kwetsbare jongeren binnen het complex begeleid aan de slag gaan in culturele broedplaatsen, de moestuin of de horeca. En op een gegeven moment schuiven ze door naar een reguliere woning en worden dan zelf mentor.
-
10.500 Vierkante meter voor sociale huur, woningen voor kwetsbare doelgroepen, middenhuur en vrije sector. De rest van de 15.500 vierkante meter wordt ingevuld met broedplaatsen, horeca en andere functies zoals een circulaire werkplaats.
-
Het Huis van Bewaring uit 1897.
-
Het oeverpark wordt aangelegd op de parkeerplaatsen langs de Kromme Rijn.
Drie tijdlagen
Het sociale programma is terug te zien in de plannen voor het cultuurhistorische erfgoed. ‘Je wilt open en uitnodigend zijn en tegelijkertijd laten zien dat het een penitentiaire inrichting is geweest’, zegt Juffermans. Kondor Wessels Vastgoed heeft ervoor gekozen om van de muur een verbindend element te maken en er openingen in te maken. Ook komen er QR-codes. Als je die scant, zie je op je smartphone de geschiedenis en de verhalen.
Er zijn drie belangrijke tijdlagen in het complex. Het begon met het Huis van Bewaring uit 1897. De Duitse bezetter voegde er een stenen barak aan toe tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tenslotte kreeg de psychiatrische kliniek er in de jaren zeventig een voor die tijd kenmerkende betonarchitectuur bij die zo min mogelijk de uitstraling van een gevangenis had. Zo kwamen er nergens tralies voor ramen.
‘In het voorstel zijn de gebouwen leidend voor de nieuwe functie. Het Huis van Bewaring bijvoorbeeld. Van al die kleine cellen oude stijl zou je woningen kunnen maken. Maar dan moet je muren doorbreken. En balkons zouden het beeld van de oude negentiende-eeuwse gevel doorbreken. Het voorstel laat de oude structuur grotendeels intact en maakt van de cellen ruimtes voor creatievelingen en ondernemers. Dat is een keuze die de selectiecommissie waardeert.’
In de oude barak komt horeca en die sluit aan op het oeverpark dat aangelegd wordt op de parkeerplaatsen langs de Kromme Rijn. Op de oude binnenplaatsen (luchtruimtes) is het idee om stenen te vervangen door meer groen toe te voegen. Goed tegen hittestress in de zomer en ook belangrijk voor het opvangen van regenwater bij hevige stortbuien.
Consortia smeden
‘Het was een grote uitdaging om een SPvE op te stellen dat voorziet in alle maatschappelijke ambities van deze tijd, maar tegelijkertijd ook een realistische business case is’, zegt Juffermans. ‘Er is een zorgvuldig proces doorlopen met onder meer een uitgebreide buurtparticipatie. De uitdaging is het bijeenbrengen van alle ontwikkelpunten uit het programma. We hebben daarom de markt de tijd gegeven om consortia samen te stellen en afspraken te maken met woningbouwcorporaties, zorginstellingen en beleggers. Fantastisch om te zien dat vervolgens maar liefst vijftien consortia zich hebben ingeschreven voor de koop en een visie hebben ingediend voor de herontwikkeling van het Pieter Baan Centrum. De markt is duidelijk bereid een maatschappelijke bijdrage te leveren.’