Rijksvastgoedbedrijf herstelt tankgracht uit Tweede Wereldoorlog
Op voormalig vliegkamp Valkenburg zijn veel restanten te vinden uit de Tweede Wereldoorlog, waaronder een monumentale tankgracht. En die tankgracht gaat het Rijksvastgoedbedrijf herstellen. De toekomstige woonwijk Valkenhorst in het gebied ontleent zijn karakter aan dit soort historische elementen.
De Duitse bezetter liet tussen 1942 en 1944 duizenden verdedigingswerken aanleggen langs de Nederlandse kust. Doel van al die bunkers, tankgrachten en andere bouwwerken was het buiten de deur houden van de geallieerde troepen vanaf zee. Rond het voormalige vliegveld Valkenburg zijn nog heel veel restanten van deze verdedigingslinie terug te vinden, waaronder een tankgracht. Dit Rijksmonument is één van de weinig overgebleven tankgrachten in Nederland en ook nog eens grotendeels intact.
Verrassingselement
Vliegkamp Valkenburg is een zwaar bevochten stukje Nederland. Het vliegveld was pas een jaar in gebruik toen de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) uitbrak. Na dagen van hevige gevechten, waarbij de Duitsers het vliegveld veroverden, verloren en weer heroverden, bleef Valkenburg na 10 mei 1940 in handen van de bezetter. Zij zetten vervolgens in 1942 de bouw van bunkers en tankmuren langs de kust van Katwijk in gang. Dit zeefront was onderdeel van de Europese verdedigingslinie, de Atlantikwall, die liep van het noordelijkste puntje van Noorwegen naar de grens met Spanje.
Meer landinwaarts bij Katwijk, waar vliegkamp Valkenburg ligt, kwam het landfront. Onderdeel hiervan was een tankgracht, die in dit lagergelegen en drassige gebied rond het vliegveld werd gegraven, zigzaggend tussen de bestaande Wassenaarsche en Grote Watering. De tankgracht is ongeveer 2,5 kilometer lang, 8 meter breed en bij hoog water 4 meter diep met vrij steile wanden. Kwam een tank of pantservoertuig eenmaal in het water terecht, dan kon hij er niet meer uit. Het verrassingselement van de tankgracht was belangrijk voor de bezetter. Om zijn aanwezigheid niet te verraden, mocht de tankgracht dus niet opvallen in het polderlandschap. Dit laatste is lang gelukt. De Amerikanen tekenden op een landkaart uit 1944 wel nauwkeurig een slotenpatroon in rond het vliegveld, maar de tankgracht is hierin niet te herkennen.
Vliegveld Valkenburg op een kaart van het Amerikaanse leger uit 1944 (bron: Cultuurhistorische analyse tankgracht)
Historische ankerpunten
Met de bevrijding kwamen de geallieerden soldaten en hun bulldozers. Zij hebben de meeste tankgrachten in Nederland gedempt, behalve in natuurgebieden zoals rond Vliegkamp Valkenburg. Na de oorlog namen de Nederlandse mariniers vliegkamp Valkenburg in gebruik. Een nieuwe langere landingsbaan moest dwars door de tankgracht komen en daarom is een deel ervan gedempt. Nu zijn de mariniers weg en gaat het Rijksvastgoedbedrijf het gebied deels ontwikkelen tot woonwijk Valkenhorst, samen met de gemeenten Katwijk en Wassenaar. De geschiedenis van het gebied is een belangrijk onderdeel van de planvorming, legt projectleider Merel de Lint uit: ‘De geschiedenis hoort bij deze plek. Door het zichtbaar te maken, krijgt de nieuwe woonwijk karakter. Zo blijven de lange en de korte landingsbaan herkenbaar in de vorm van een lange watergang en een lang park, alleen bedoeld om te fietsen en te lopen. En een ander historisch ankerpunt, de verkeerstoren, wordt van iedereen, bijvoorbeeld als horecagelegenheid.’
