Slim circulair ontwerpen met donorpand en binnenwand
Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) stelt vanaf dit jaar strengere circulariteitseisen bij aanbestedingen. In 2030 ligt de lat nog hoger. Wat betekent dit voor architecten? Hoe ontwerp je met hergebruik van materialen? ‘Het gaat om waardebehoud.’
Op het terrein van voormalig Vliegkamp Valkenburg staat een oud kantoor van de marine. Vroeger zou het vrijwel zeker ten prooi vallen aan de sloop. Maar nu niet meer. In 2030 wil het RVB het gebruik van niet duurzame bouwmaterialen gehalveerd hebben. Hergebruik van materialen is belangrijk om die doelstelling te halen. Om ervaring op te doen met circulair bouwen, gaat het RVB het verouderde marinekantoor renoveren met zoveel mogelijk gebruikte bouwmaterialen. Het proefproject heet Kantoor vol Afval (KaVA).
In mei 2021 werd het door het RVB gegund aan Vink Bouw: een samenwerkingsverband van bouwpartijen, ontwerpers en adviseurs. Het definitief ontwerp is inmiddels klaar. De architect Josse Popma van Popma ter Steege Architecten heeft namens Vink Bouw het circulaire ontwerp gemaakt, in afstemming met Yuri Kloet Julião van het RVB.
Klimaatplafonds
Wat is voor architecten het grote verschil tussen een gangbare en een circulaire renovatie? ‘Bij een circulaire renovatie moet je al snel concreet worden’, zegt Kloet Julião van het RVB. ‘Omdat je bestaande wanden wilt hergebruiken of al een claim moet leggen op materialen uit een donorpand ben je al heel specifiek met materialen bezig - bijvoorbeeld met de isolatiewaarde van een wand - terwijl het voorlopig ontwerp nog niet eens is goedgekeurd.’
De materialen voor de renovatie komen uit een oud kantoorpand van ABN AMRO. ‘Je gaat bij de selectie van een donorpand op zoek naar een goede match met de opgave’, zegt Popma. ‘We hebben naar meerdere gebouwen gekeken. Toen dit pand op ons pad kwam, wisten we gelijk dat er een goede kans van slagen was. Ook omdat de eigenaar openstond voor zo’n samenwerking. Je gaat je ontwerp aanpassen op het donorpand, dus je hebt wel commitment van de andere partij nodig. Welke elementen uit het donorgebouw kunnen een plek krijgen in het ontwerp? En wat behouden we uit het bestaande gebouw? Kunnen we de ideeën zo uitvoeren als we hadden bedacht in de tenderfase? Bij circulair renoveren spelen al die vragen tegelijkertijd.’ Een verrassende vondst in het donorpand zijn volgens Popma en Kloet Julião klimaatplafonds, die voor een comfortabel binnenklimaat zorgen en energiezuinig zijn. Zo kun je met hergebruik de kwaliteit van een gebouw verhogen.
Lessen voor de toekomst
KaVA is een pilotproject, bedoeld om meer ervaring op te doen. Vrijblijvend is dat niet. Vanaf 2030 worden alle opdrachten door het RVB circulair aanbesteed en alle Rijkskantoren circulair beheerd. ‘Het belangrijkste doel van KaVA is dat we dingen leren die we ook bij toekomstige projecten kunnen toepassen. De opdrachtnemer houdt daarom een logboek bij’, zegt Kloet Julião van het RVB.
En wat zijn de lessen voor toekomstige renovaties? ‘Ik zie kansen voor het hergebruik van binnenwanden. In KaVA zie je straks verschillende circulaire maatwerkoplossingen. Het kantoor zit vol met gemetselde binnenwanden, typisch voor gebouwen uit de jaren zeventig en tachtig. Eerst hebben we kritisch gekeken welke wanden op hun plek behouden konden blijven. Wanden die weg moeten, kun je verzagen en de blokken elders gebruiken. Bij zwaardere akoestische eisen zijn bijvoorbeeld verzaagde metselwanden als voorzetwand in blokken opgebouwd. Andere ruimtes zijn gemaakt van tweedehands systeemwanden uit het donorpand. Ook zijn wanden op maat gemaakt met hergebruikt kozijnhout en glas. Als laatste variant hebben we een modulair bloksysteem ontwikkeld van oude systeemplafonds en andere hergebruikte materialen.’
Waardebehoud
Circulair renoveren vraagt veel creativiteit van de architecten. ‘De houten plafonds in het marinegebouw voldoen niet meer aan de voorschriften voor brandveiligheid’, aldus Popma. ‘We gaan ze toch opnieuw toepassen, door ze te impregneren en te verwerken tot een nieuw hoogwaardig plafond. Daarnaast zagen we een betonvloer uit om een vide te maken waardoor het gebouw lichter en opener wordt. Die uitgezaagde betonvloer zetten we vervolgens in om een erker te realiseren.’
Tenslotte is het voor het RVB belangrijk dat circulair bouwen concurrerend is. Het budget van KaVA is daarom bescheiden. Kloet Julião: ‘Het gaat erom dat je anders naar materialen kijkt en de waarde ervan erkent. Ik ben van mening dat op de lange termijn circulair bouwen eigenlijk een goedkoper alternatief is. Het gaat om waardebehoud, je bouwt nu iets dat toekomstbestendig is. Als je de grondstoffenschaarste en de milieu-impact doorrekent, dan is het een no-brainer nu te investeren in goede gebouwen waar je ook in de toekomst nog wat aan hebt.’
Een gelaagd kantoor met karakter
In wat voor kantooromgeving komt de toekomstige huurder straks terecht en zal die het circulair ontwerp op waarde weten te schatten? Kloet Julião: ‘Het gebouw zal veel meer karakter hebben dan mensen gewend zijn van een kantooromgeving. Het wordt gelaagd, een combinatie van nieuwe en oudere materialen.’
Popma: ‘Bij veel nieuwe kantoren zie je overal dezelfde vloeren. Er is nauwelijks afwisseling en je voelt je een beetje een radartje in een machine. In KaVA krijg je veel meer afwisseling. Bij vergelijkbare projecten zag ik dat de gebruikers dat echt konden waarderen.’
Update 6 februari 2023: Eerder stond er in het artikel dat de architecten Josse Popma van Popma ter Steege Architecten en Yuri Kloet Julião van het Rijksvastgoedbedrijf verantwoordelijk zijn voor het ontwerp. Omdat Vink (Popma) en het Rijksvastgoedbedrijf samenwerken op basis van een UAV-gc contract heeft Vink (Popma) contractueel gezien de verantwoordelijkheid.