'De Ridderzaal is gebouwd om te imponeren'
De Ridderzaal op het Binnenhof, wie kent haar niet? Wat alleen niet veel mensen weten is dat dit het oudste machtscentrum ter wereld is wat nog steeds zo gebruikt wordt. Een nieuwe bundel schetst de laatste wetenschappelijke inzichten naar de ontstaansgeschiedenis van het gebouw.
Het beeld van de Ridderzaal is iconisch, met zijn puntdak tussen twee smalle torentjes. Voordat de renovatie van het Binnenhof begon, las de Nederlandse koning of koningin hier traditiegetrouw de troonrede voor op Prinsjesdag. De naam van het gebouw is net zo goed iconisch. Doe je ogen dicht en je ziet de ridders en jonkvrouwen voorbij schrijden. In de negentiende eeuw was middeleeuwse architectuur in de mode en kreeg het gebouw deze romantische naam. Oorspronkelijk heet het de Grote Zaal, vergelijkbaar met de great halls waar feesten en ceremonies plaatsvonden, zoals in het Engelse Westminster.
‘Het liefst blijf ik weg van die romantische beeldstelling van de Ridderzaal. Ik ben meer van de feiten’, zegt Judith van Kesteren van het Atelier Rijksbouwmeester. Zij onderzoekt de ontstaansgeschiedenis van het Binnenhof, dat teruggaat naar ongeveer 1250. ‘Maar imponerend was de Ridderzaal zeker, en zo was het ook echt bedoeld. Den Haag was een klein dorp, zonder muren eromheen, en dit enorme stenen gebouw zag iedereen van heinde en ver staan.’
Drinken en jagen
Vorig jaar organiseerde het Atelier Rijksbouwmeester in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf een internationaal symposium over het ontstaan van het Binnenhof. De bijdragen van de sprekers en de onderzoeksresultaten die volgden na het symposium zijn nu gebundeld voor een breed publiek. Van Kesteren was één van de sprekers en samenstellers van de bundel. ‘We hebben het Binnenhof internationaal vergeleken met andere hoven. Experts uit binnen- en buitenland en met verschillende wetenschappelijke disciplines lieten hun licht schijnen op ons regeringscomplex. Deze samenwerking heeft echt andere inzichten opgeleverd.’
Neem bijvoorbeeld de vraag waarom dit hof eigenlijk in Den Haag ontstond. ‘Uit geologisch onderzoek blijkt dat op de locatie van het Binnenhof, in tegenstelling tot andere grafelijke verblijfplaatsen, de ideale landschappelijke omstandigheden samenkomen. Er was een beek voor drinkwater, bos om te jagen en het lag op een kruispunt van routes. Dit zijn waarschijnlijk de belangrijkste redenen om juist hier een hof te stichten en het tot hoofdresidentie te maken van de graaf. Want er waren meerdere hoven in Holland, bijvoorbeeld in Delft, Leiden en Vlaardingen, waartussen vorsten continue heen en weer reisden. Ze woonden niet op één plek.’
Macht claimen
In de dertiende eeuw, toen de meeste gebouwen nog van hout waren, had de Hollandse graaf Willem II een paleis nodig. Hij was in 1247 gekozen tot koning, maar hij was niet de onbetwiste leider van het Heilige Roomse Rijk, dat zich uitstrekte over centraal Europa. Willem II moest daarom veel moeite doen om zijn macht te legitimeren. Met het imposante stenen paleis dat hij in de stijl van andere hofcomplexen liet bouwen, wilde Willem II laten zien dat hij de rechtmatige koning was. Dit paleis is het huidige Rolgebouw en bevindt zich nog steeds achter de Ridderzaal in Den Haag.
Willems zoon Floris V had dezelfde koninklijke ambities als zijn vader. Dat is te zien in de Ridderzaal die hij liet bouwen. Van Kesteren: ‘Er was in heel Europa in deze periode geen ander hof met zo’n grote houten overkapping. Floris V profileerde zich hiermee als koningszoon, als de grote man, in plaats van slechts een Hollandse graaf. Als je het gebouw vergelijkt met andere hoven in het graafschap Holland dan is duidelijk dat dit de hoofdresidentie moest zijn. Floris V nam met de overkapping bewust afstand van de bouwstijl in het Heilige Roomse Rijk, waar je deze houten overkappingen niet terugziet in grote zalen. En daarmee ook van de koning.’
Niet warm te krijgen
Hoe deze vorsten de Ridderzaal gebruikten is niet precies duidelijk. ‘Het is goed mogelijk dat hier audiënties werden gehouden, dat hier mannen tot ridder werden geslagen en dat er feesten plaatsvonden. Ze woonden er in ieder geval niet, daarvoor was de zaal veel te groot. Vooral in de winter is zoiets niet warm te krijgen.’
De geschiedenis van het Binnenhof kenmerkt zich door het spel van macht en tegenmacht, waarvoor de graven van Holland met de bouw van het grafelijke paleis een startsein gaven. De bundel geeft een overzicht van wat tot nu toe bekend is over die ontstaansgeschiedenis. Van Kesteren: ‘Het is een eerste aanzet tot verder onderzoek want we zijn nog absoluut niet klaar. Het symposium heeft in ieder geval een grote groep wetenschappers en verschillende universiteiten enthousiast gemaakt over het onderzoek naar de geschiedenis van het Binnenhof. Hopelijk pakken zij, en ook de studenten, het onderwerp verder op want het Binnenhof is het oudste machtscentrum ter wereld. Daar mogen we trots op zijn.’