Het verhaal achter Commandopost Clingendael
Altijd al willen weten hoe Commandopost Clingendael er van binnen uitziet? Monumentenadviseur Bram Hulshof vertelt erover in onderstaande video. ‘Hier komt erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog samen.’ Tijdens Open Monumentendag zijn het terrein rond deze imposante bunker en het informatiecentrum vrij toegankelijk.
(Een bunker met een puntdak vanuit de lucht.)
BRAM HULSHOF: Mijn naam is Bram Hulshof,
ik ben monumentenadviseur bij het Rijksvastgoedbedrijf.
We staan hier aan het randje van Wassenaar,
op de grens van de gemeente Wassenaar en de gemeente Den Haag
en ook op de rand van landgoed Clingendael.
Commandopost Clingendael, dat is een Tweede Wereldoorlog-bunker
die vervolgens in de Koude Oorlog ook door de Nederlandse Defensie is gebruikt,
een heel belangrijk artefact uit onze militaire geschiedenis.
Arthur Seyss-Inquart werd rijkscommissaris voor bezet Nederland,
dus hij was de hoogste nazi in Nederland, en hij hield kantoor in Den Haag.
Dus op de rand van het landgoed werd een bunker voor hem gebouwd.
Het gebouw is ongeveer 50 bij 30 meter.
Het is gecamoufleerd als garage.
Naast de commandopost staat de voormalige SS-kazerne,
werd ongeveer gelijktijdig gebouwd,
en de bunker zou gecamoufleerd als garage bij de kazerne,
die was vormgegeven als landhuis, vanuit de lucht minder zichtbaar moeten zijn.
Dus men zag dat daar een groot gebouw was,
maar de ware aard en de ware functie van het gebouw waren onbekend.
(Bram loopt naar een traliedeur en is even later binnen.)
We zijn door de entreetunnel gelopen
en we staan hier nu voor de entreedeur van de bunker.
We gaan hier door anderhalve meter dikke muren de bunker in.
De bunker werd altijd op overdruk gehouden,
zodat ongewenste, vervuilde buitenlucht,
denk bijvoorbeeld aan chemische aanvallen, buiten werd gehouden.
Maar daarvoor was het dus wel nodig om de bunker te betreden via een sluis.
Dus via deze sluis ga je de bunker in.
Vanuit de sluis kom je de bunker zelf in.
Vanaf buiten zie je vooral dat hele grote pannendak,
maar onder dat pannendak ligt dus die echte bunker
en dat is in feite een schoenendoos-vormig gebouw, bestaande uit twee verdiepingen.
Aan elke korte kant van die bunker
bevindt zich een trappenhuisje tussen die twee verdiepingen in.
We zijn hier bij het eerste trappenhuis.
(Hij loopt de trap op naar boven, waarna er een zwart-witfoto van de trap verschijnt.)
DONKERE MYSTIEKE MUZIEK
Een aantal objecten die heel goed
ook het gebruik van de bunker tijdens de Koude Oorlog laten zien.
Belangrijke functie van die bunker in de Koude Oorlog
was het verbindingscentrum, het communicatiecentrum.
Het was eigenlijk het belangrijkste communicatieknooppunt
tijdens de Koude Oorlog.
Dit is nog een van de vroegere apparaten die daarvoor gebruikt werd,
waarbij er dus echt doorverbonden kon worden.
(Op een tafel staat een soort van schrijfmachine en aan een muur hangt een landkaart van Nederland. Bram opent een zware pantserdeur.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
We zijn hier in de machinekamer, dat is echt het hart van de bunker.
Dit zijn de tweedegeneratie-installaties.
In de Koude Oorlog zijn alle installaties vervangen.
Wat we hier zien, dat zijn twee noodstroomaggregaten.
Als de stroomtoevoer van buiten stokte,
dan konden ze hier met deze aggregaten hun eigen elektriciteit opwekken.
Hier bevindt zich ook de mechanische ventilatie.
Je kan geen raampje openzetten in deze bunker,
dus alle lucht werd van buiten gehaald.
Mocht er een atoomaanval zijn, dan kon je niet die besmette lucht naar binnen halen,
dus dan kon er ook op binnencirculatie worden overgegaan.
(Twee zwart-witfoto's van de machinekamer. Bram staat in een volgende ruimte.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
We staan hier in het verbindingscentrum.
Dat is de belangrijkste ruimte van de bunker geweest in de Koude Oorlog-tijd.
Dit is de plek waar de fysieke verbindingen ook daadwerkelijk binnenkomen.
Je ziet hier de kabels uit de grond komen
waarmee deze bunker in verbinding stond
met alle belangrijke kazernes en ook de overzeese gebieden.
We zien hier ook technieken uit de verschillende decennia.
Je kan aan de hand van de techniek ook echt door die tijd heen stappen.
Deze techniek is zelfs nog in de jaren negentig in gebruik geweest door Defensie.
(In weer een volgende ruimte:)
Dit is de keukenbunker.
De keukenbunker is er een jaar na de bouw van de hoofdbunker tegenaan gebouwd.
Dat is gebeurd in 1943.
In eerste instantie werd er gebruik gemaakt
van de keukenfaciliteiten van de naastgelegen SS-kazerne,
maar kennelijk werd er toch besloten om eigen keukenfaciliteiten te bouwen.
(Hij gaat verder met z'n rondleiding.)
We zijn hier in de schietbaan, die dus in de jaren zestig door Defensie is aangelegd.
Deze schietbaan werd gebruikt door de Defensieschietvereniging.
Dat was dus in feite een recreatieve schietvereniging.
(Even later staat Bram onder de kap van de bunker.)
We staan hier op het dak van de bunker op anderhalve meter beton.
Boven ons zien we de kapconstructie,
een enorme betonnen kapconstructie met bimsbetonplaten.
Dit was een zogenaamde plofkap.
Dus naast dat hij moest camoufleren, had hij ook een functie:
als er een bom op de bunker zou vallen,
dan zou de kap al de eerste klap vangen, zodat de bunker gespaard zou blijven.
Als we verder lopen, dan zien we dat hier een verhoging komt.
Dat heeft ermee te maken dat de appartementen van Seyss-Inquart,
maar ook van de grootste SS-leider, Rauter, zich aan die kant van de bunker bevonden.
Daar werd er nog extra beton aangebracht, zodat je bijna op drie meter beton kwam,
extra bescherming voor de belangrijkste personen in deze bunker.
(Een zwart-witfoto van de betonnen balken onder de kapconstructie. Bram klimt via een trap naar buiten en kijkt uit over de omgeving.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
Dit complex vertelt de rijke militaire geschiedenis van Nederland
vanaf de Tweede Wereldoorlog tot en met de Koude Oorlog en de VN-missies.
Daarmee is dit rijksmonument echt uniek in zijn soort.
(Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijksvastgoedbedrijf. Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Het beeld wordt mosgroen.
Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op Rijksvastgoedbedrijf.nl Rijksvastgoedbedrijf. Voor een beter Nederland. Dit is een productie van het Rijksvastgoedbedrijf. Afdeling Communicatie.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
Op het randje van de gemeente Wassenaar ligt Commandopost Clingendael, een bunker uit de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) van ruim 50 bij 30 meter. Na die oorlog was de bunker jarenlang het beveiligd commando- en communicatiecentrum van de Koninklijke Landmacht.
‘De bunker is een gecombineerde commandopost en kazerne van het zwaarste kaliber’, vertelt Bram Hulshof, monumentenadviseur bij het Rijksvastgoedbedrijf. ‘Een heel belangrijk overblijfsel uit onze militaire geschiedenis, niet alleen vanwege de omvang en de zorgvuldig vormgegeven details, maar ook symbolisch. Aan de ene kant liet de imponerende bunker het Nederlandse volk zien hoe machtig de Duitsers waren. Aan de andere kant toonde de rijkscommissaris er zijn eigen macht mee binnen het Derde Rijk.’
Eigen bouworganisatie
Wanneer de Duitsers in 1940 het landsbestuur overnemen, besluiten ze dat vanuit Den Haag te blijven doen. Arthur Seyss-Inquart wordt rijkscommissaris voor bezet Nederland, wat hem de hoogste nazi in Nederland maakt. Wanneer de dreiging van de geallieerden vanaf 1942 steeds groter wordt, laat Seyss-Inquart een beschermd onderkomen bouwen op het Haagse landgoed Clingendael.
Hulshof: ‘De reden dat deze bunker zo’n ongekende omvang heeft, en groter is dan de bunker van Hitler in Berlijn, komt doordat de zwager van Seyss-Inquart een hoge positie heeft bij de organisatie die bunkers bouwen in nazi-Duitsland. Hiermee krijgt Seyss-Inquart de beschikking over een eigen bouworganisatie en vrij spel om een unieke bunker te bouwen.’
Geallieerden misleiden
De enorme bunker is vanuit de lucht niet te missen door de geallieerde bommenwerpers. Om hen te misleiden is de bunker gecamoufleerd. Onterecht is lang gedacht dat de camouflage een boerderij moest voorstellen, maar uit uitvoerig bouwhistorisch onderzoek is gebleken dat dat niet het geval is. Hulshof: ‘ De bunker is gecamoufleerd als garage voor de naastgelegen voormalige SS-kazerne, die ongeveer gelijktijdig is gebouwd. Die kazerne is vormgegeven als landhuis. Vanuit de lucht is wel te zien dat het om grote gebouwen gaat, maar de ware functies waren onbekend. Zo zijn de twee schoorstenen op het bunkerdak eigenlijk geschutstorens waarop afweergeschut geplaatst kon worden.’
De achterliggende gedachte om de ware aard van de bunker te verhullen is dat de geallieerden minder geïnteresseerd zouden zijn in een garage dan in een zwaar beschermd hoofdkwartier.
Koude Oorlog
De bunker heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog verschillende functies. Seyss-Inquart woont op het naastgelegen landgoed en kan bij luchtaanvallen met zijn staf en de manschappen van de kazerne in de bunker schuilen. Tegelijkertijd is de bunker ook een commandopost waar vanuit het land verder bestuurd kan worden als dat nodig is. Zover komt het alleen niet in de Duitse tijd.
Na de Tweede Wereldoorlog verandert de politieke situatie in de wereld snel en de communistische Sovjet-Unie is de nieuwe vijand. Nederland bereidt zich voor op een mogelijke Derde Wereldoorlog en Defensie doopt de kazerne en de naastgelegen bunker om tot de Prinses Julianakazerne en Prinses Julianabunker. Hulshof: ‘De generale staf van de bevelhebber der landstrijdkrachten richt hier een beveiligd commandocentrum in en ook het verbindingscentrum, dus het communicatiecentrum van de landmacht, is hier dan gevestigd.’ De Prinses Julianabunker is hiermee het belangrijkste beschermde onderkomen van de Koninklijke Landmacht tijdens een eventuele inval of aanval door de Sovjet-Unie.
Het verbindingscentrum in de bunker onderhoudt ook contact tijdens (VN) missies van Nederlandse troepen in het buitenland via bijvoorbeeld telegrammen van de radioafdeling. De bunker kan alleen steeds minder voldoen aan de moderne eisen van beveiligd communicatienetwerk en het verbindingscentrum vertrekt in 1984. Tot 2014 blijft de bunker een communicatiepunt van het Defensie-glasvezelnetwerk.
Te koop
Nadat Defensie de bunker overtollig stelt, komt hij onder verantwoording van het Rijksvastgoedbedrijf. Wanneer binnen het Rijk geen bestemming is voor overtollig vastgoed, dan is het Rijksvastgoedbedrijf verplicht het object openbaar te verkopen. Later dit jaar start de openbare verkoopprocedure met voorselectie. 'Bij de verkoop is het van belang dat een nieuwe eigenaar respectvol met de cultuurhistorische waarden omgaat en dat nieuwe functies zich verhouden tot de geschiedenis van het complex. Mede daarom zijn er uitvoerige bouwhistorische onderzoeken uitgevoerd waarin de monumentale waarden worden vastgesteld', legt Hulshof uit.
Tijdens Open Monumentendag op 14 en 15 september kan het publiek vrij over het terrein lopen en de bijzondere bunker van buiten bekijken. Hulshof: ‘Deze bunker hebben we veel langer gebruikt dan alleen in de Duitse tijd. Hij vertegenwoordigt onze gelaagde militaire geschiedenis; hier komt het erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog samen.’
Meer informatie is te vinden op de website van het Atlantikwall Museum Den Haag.