Rechtbank Haarlem: ‘Iedereen zelfde gevoel voor behoud erfgoed’
Het zand- en hardsteen voor de monumentale rechtbank in Haarlem kwam indertijd met de trein. De herkomst van materialen is maar één van de vele aspecten waarmee het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) tijdens het grootschalig onderhoud rekening hield.
De rechtbank Haarlem is niet één gebouw. Het is een complex en bestaat uit acht aaneengesmede gebouwen - allemaal rijksmonumenten - die dateren van de zeventiende tot en met de negentiende eeuw. Het RVB is verantwoordelijk voor het onderhoud en omdat het niet alleen een rechtbank is, maar ook cultureel erfgoed vereist deze rechtbank extra aandacht.
Zorgplicht
Onderdelen als de voorgevel en de zeventiende-eeuwse raadzaal mogen niet zomaar worden aangepast. En ook het materiaal zelf, zoals zand- en hardsteen, heeft monumentale waarde. ‘Het komt van ver en werd destijds per trein hierheen vervoerd. De herkomst en geschiedenis van materialen spelen een zekere rol bij de waardebepaling van het monument’, zegt Haukit Yu, adviseur monumenten bij het RVB. Het RVB heeft vanuit de Erfgoedwet een zorgplicht voor rijksmonumenten en het RVB schakelt de benodigde expertise daarom meteen in bij een onderhoudsproject. Yu: ‘Als ik veel later werd aangehaakt, bestond de kans dat zaken moesten worden teruggedraaid.’
Specialisten
Voor de aanbesteding zijn drie bedrijven geselecteerd die voldeden aan kwaliteitseisen. ‘We keken goed naar het soort werkzaamheden binnen het project en zochten hierbij geschikte partijen. Dit project vroeg vooral om expertise in schilderwerk en houtbewerking, samen zo’n tachtig procent van het werk. Maar er werd ook een natuursteenspecialist ingeschakeld’, zegt projectleider Maarten Jacobs van het RVB. De werkzaamheden aan de gevel bestonden voornamelijk uit schilderwerk, houtrotherstel, metselwerkreparaties en natuursteenherstel.
Erkende restauratiekwaliteit
Eén van de eisen was dat de bedrijven ERM-gecertificeerd zijn (Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg). ‘Dit staat garant voor kwaliteit in monumentenzorg’, zegt Yu. ‘In sommige gevallen maakten we een uitzondering, gebaseerd op eerdere positieve ervaringen met bepaalde aannemers. Het belangrijkste was dat alle betrokken partijen dezelfde visie deelden en het monument voorop stelden. Sleutel tot succes binnen dit project was dat iedereen hetzelfde gevoel had voor het behoud van ons gezamenlijk erfgoed. De manier waarop en de zorg waarmee de werkzaamheden zijn uitgevoerd, staat symbool voor het respect voor ons gebouwd erfgoed.’
Verduurzaming
Veiligheidsrisico’s, zoals loszittend natuursteen bij de entree, kregen prioriteit tijdens het twee jaar durende onderhoudsproject. Minder urgente herstelwerkzaamheden, zoals oude reparatieplekken, stelt het RVB uit tot de volgende onderhoudsronde. ‘Ook op het gebied van verduurzaming hebben we bewuste keuzes gemaakt. Het dak nu isoleren zou een lange vergunningsprocedure en vertraging betekenen. De rechtbank wordt binnen enkele jaren grootschalig en integraal verduurzaamd. Daarom is besloten om nu alleen noodzakelijk onderhoud uit te voeren. Zo gaan we ook bewust om met materialen en kosten. We willen voorkomen dat eventuele aanpassingen nu over een aantal jaar teniet worden gedaan tijdens de grootschalige verduurzaming,’ aldus projectleider Jacobs.
Zittingen
Volgens projectleider Jacobs zorgen duidelijke afspraken en open communicatie voor een soepel proces. Vanaf het begin wisten alle partijen wat er van hen werd verwacht. ‘We gaven de betrokken partijen vertrouwen en voldoende ruimte om hun werk goed te doen, zonder dat wij als opdrachtgever steeds op de voorgrond traden.’
Tijdens het hele onderhoudsproject bleef de rechtbank in gebruik. Om alles in goede banen te leiden was er dagelijks overleg tussen de gebruiker en de aannemer. ‘Soms vond een zitting onverwachts toch plaats. Je kon dan geen herrie maken, dus werd de dagplanning hierop aangepast. Dit vroeg om flexibiliteit van onze bouworganisatie en de vakmensen. Door maatwerk werkten we snel en efficiënt.’