Wie geeft Commandopost Clingendael een nieuwe bestemming?
Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) start met de verkoop van de monumentale Commandopost Clingendael. Daarbij gaat het niet over één nacht ijs. De selectiecommissie, met de Rijksbouwmeester als voorzitter, toetst de herontwikkelingsplannen voordat belangstellenden een bod mogen doen.
‘De toekomstige eigenaar dient respectvol om te gaat met de cultuurhistorische waarden en de nieuwe functies moeten zich verhouden tot de geschiedenis van het complex’, vertelt Ard Buis. Als projectmanager begeleidt hij het verkoopproces van Commandopost Clingendael dat op de grens ligt van Wassenaar en Den Haag. De bunker is namelijk niet zo maar een gebouw: het militaire erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) en Koude Oorlog (1945-1990) is met een oppervlak van ruim 50 bij 30 meter een opvallend monument.
Tijdens de Tweede wereldoorlog was het onder meer de als grote schuur gecamoufleerde noodzetel voor het hoogste Duitse gezag: Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart. Na 1945 heeft de bunker jarenlang dienst gedaan als beveiligd commando- en communicatiecentrum van de Koninklijke Landmacht. Nadat Defensie de bunker overtollig stelde, kwam deze onder verantwoording van het RVB. Wanneer binnen het Rijk geen functie gevonden wordt voor overtollig vastgoed, is het RVB verplicht het object te verkopen. ‘Volgens de Regeling beheer onroerende zaken Rijk 2024 moet dat via een openbare verkoopprocedure. Dat is dan ook de reden dat we de bunker niet onderhands kunnen aanbieden aan bijvoorbeeld de Nationale Monumentenorganisatie’, aldus Buis.
Vertrouwen
Voor de verkoop van monumenten werkt het RVB volgens de Leidraad Afstoot Monumenten, die het samen met het Atelier Rijksbouwmeester heeft opgesteld. Rijksbouwmeester Francesco Veenstra: ‘De laatste tijd ben ik geconfronteerd met projecten waar op verschillende manieren bloot werd gelegd hoe belangrijk het is om in een vroeg stadium helderheid te krijgen. Helderheid van en voor alle betrokkenen over waar de gevoeligheden liggen. En om vertrouwen te kweken over de wijze waarop verdergegaan wordt met zo’n object.’
Na het uitgebreide participatieproces, waarbij omwonenden, vertegenwoordigers van de wijkverenigingen en van diverse erfgoed- en belangenorganisaties hun zorgen en wensen hebben gedeeld, stelde de gemeenteraad een Nota van Uitgangspunten vast. Hierin staan de uitgangspunten en randvoorwaarden waar de plannen tot herontwikkeling uiteindelijk aan moeten voldoen. Nu is het zover dat de openbare verkoopprocedure van dit militaire erfgoed gestart kan worden. Buis: ‘Voordat belangstellenden een bod mogen uitbrengen, moeten ze hun visie geven op de herontwikkeling van het complex. De selectiecommissie, met de Rijksbouwmeester als voorzitter, toetst of deze goed aansluit bij de vastgestelde kaders en randvoorwaarden uit de Nota van Uitgangspunten.’
Benieuwd wat de mogelijkheden zijn voor de herontwikkeling van Commandopost Clingendael en het terrein? Bekijk dan de voorwaarden op Biedboek.nl.
Bunker van binnen
Geïnteresseerd in hoe Commandopost Clingendael er van binnen uitziet? Bram Hulshof, Monumentenadviseur bij het RVB, loopt door de bunker en vertelt erover in onderstaande video. ‘Hier komt erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog samen.’
(Een bunker met een puntdak vanuit de lucht.)
BRAM HULSHOF: Mijn naam is Bram Hulshof,
ik ben monumentenadviseur bij het Rijksvastgoedbedrijf.
We staan hier aan het randje van Wassenaar,
op de grens van de gemeente Wassenaar en de gemeente Den Haag
en ook op de rand van landgoed Clingendael.
Commandopost Clingendael, dat is een Tweede Wereldoorlog-bunker
die vervolgens in de Koude Oorlog ook door de Nederlandse Defensie is gebruikt,
een heel belangrijk artefact uit onze militaire geschiedenis.
Arthur Seyss-Inquart werd rijkscommissaris voor bezet Nederland,
dus hij was de hoogste nazi in Nederland, en hij hield kantoor in Den Haag.
Dus op de rand van het landgoed werd een bunker voor hem gebouwd.
Het gebouw is ongeveer 50 bij 30 meter.
Het is gecamoufleerd als garage.
Naast de commandopost staat de voormalige SS-kazerne,
werd ongeveer gelijktijdig gebouwd,
en de bunker zou gecamoufleerd als garage bij de kazerne,
die was vormgegeven als landhuis, vanuit de lucht minder zichtbaar moeten zijn.
Dus men zag dat daar een groot gebouw was,
maar de ware aard en de ware functie van het gebouw waren onbekend.
(Bram loopt naar een traliedeur en is even later binnen.)
We zijn door de entreetunnel gelopen
en we staan hier nu voor de entreedeur van de bunker.
We gaan hier door anderhalve meter dikke muren de bunker in.
De bunker werd altijd op overdruk gehouden,
zodat ongewenste, vervuilde buitenlucht,
denk bijvoorbeeld aan chemische aanvallen, buiten werd gehouden.
Maar daarvoor was het dus wel nodig om de bunker te betreden via een sluis.
Dus via deze sluis ga je de bunker in.
Vanuit de sluis kom je de bunker zelf in.
Vanaf buiten zie je vooral dat hele grote pannendak,
maar onder dat pannendak ligt dus die echte bunker
en dat is in feite een schoenendoos-vormig gebouw, bestaande uit twee verdiepingen.
Aan elke korte kant van die bunker
bevindt zich een trappenhuisje tussen die twee verdiepingen in.
We zijn hier bij het eerste trappenhuis.
(Hij loopt de trap op naar boven, waarna er een zwart-witfoto van de trap verschijnt.)
DONKERE MYSTIEKE MUZIEK
Een aantal objecten die heel goed
ook het gebruik van de bunker tijdens de Koude Oorlog laten zien.
Belangrijke functie van die bunker in de Koude Oorlog
was het verbindingscentrum, het communicatiecentrum.
Het was eigenlijk het belangrijkste communicatieknooppunt
tijdens de Koude Oorlog.
Dit is nog een van de vroegere apparaten die daarvoor gebruikt werd,
waarbij er dus echt doorverbonden kon worden.
(Op een tafel staat een soort van schrijfmachine en aan een muur hangt een landkaart van Nederland. Bram opent een zware pantserdeur.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
We zijn hier in de machinekamer, dat is echt het hart van de bunker.
Dit zijn de tweedegeneratie-installaties.
In de Koude Oorlog zijn alle installaties vervangen.
Wat we hier zien, dat zijn twee noodstroomaggregaten.
Als de stroomtoevoer van buiten stokte,
dan konden ze hier met deze aggregaten hun eigen elektriciteit opwekken.
Hier bevindt zich ook de mechanische ventilatie.
Je kan geen raampje openzetten in deze bunker,
dus alle lucht werd van buiten gehaald.
Mocht er een atoomaanval zijn, dan kon je niet die besmette lucht naar binnen halen,
dus dan kon er ook op binnencirculatie worden overgegaan.
(Twee zwart-witfoto's van de machinekamer. Bram staat in een volgende ruimte.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
We staan hier in het verbindingscentrum.
Dat is de belangrijkste ruimte van de bunker geweest in de Koude Oorlog-tijd.
Dit is de plek waar de fysieke verbindingen ook daadwerkelijk binnenkomen.
Je ziet hier de kabels uit de grond komen
waarmee deze bunker in verbinding stond
met alle belangrijke kazernes en ook de overzeese gebieden.
We zien hier ook technieken uit de verschillende decennia.
Je kan aan de hand van de techniek ook echt door die tijd heen stappen.
Deze techniek is zelfs nog in de jaren negentig in gebruik geweest door Defensie.
(In weer een volgende ruimte:)
Dit is de keukenbunker.
De keukenbunker is er een jaar na de bouw van de hoofdbunker tegenaan gebouwd.
Dat is gebeurd in 1943.
In eerste instantie werd er gebruik gemaakt
van de keukenfaciliteiten van de naastgelegen SS-kazerne,
maar kennelijk werd er toch besloten om eigen keukenfaciliteiten te bouwen.
(Hij gaat verder met z'n rondleiding.)
We zijn hier in de schietbaan, die dus in de jaren zestig door Defensie is aangelegd.
Deze schietbaan werd gebruikt door de Defensieschietvereniging.
Dat was dus in feite een recreatieve schietvereniging.
(Even later staat Bram onder de kap van de bunker.)
We staan hier op het dak van de bunker op anderhalve meter beton.
Boven ons zien we de kapconstructie,
een enorme betonnen kapconstructie met bimsbetonplaten.
Dit was een zogenaamde plofkap.
Dus naast dat hij moest camoufleren, had hij ook een functie:
als er een bom op de bunker zou vallen,
dan zou de kap al de eerste klap vangen, zodat de bunker gespaard zou blijven.
Als we verder lopen, dan zien we dat hier een verhoging komt.
Dat heeft ermee te maken dat de appartementen van Seyss-Inquart,
maar ook van de grootste SS-leider, Rauter, zich aan die kant van de bunker bevonden.
Daar werd er nog extra beton aangebracht, zodat je bijna op drie meter beton kwam,
extra bescherming voor de belangrijkste personen in deze bunker.
(Een zwart-witfoto van de betonnen balken onder de kapconstructie. Bram klimt via een trap naar buiten en kijkt uit over de omgeving.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER
Dit complex vertelt de rijke militaire geschiedenis van Nederland
vanaf de Tweede Wereldoorlog tot en met de Koude Oorlog en de VN-missies.
Daarmee is dit rijksmonument echt uniek in zijn soort.
(Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijksvastgoedbedrijf. Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Het beeld wordt mosgroen.
Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op Rijksvastgoedbedrijf.nl Rijksvastgoedbedrijf. Voor een beter Nederland. Dit is een productie van het Rijksvastgoedbedrijf. Afdeling Communicatie.)
DE DONKERE MYSTIEKE MUZIEK SPEELT VERDER